ОҚУШЫЛАРДЫҢ НЕГІЗГІ ҚҰЗЫРЕТТІЛІКТЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ МҰҒАЛІМНІҢ РӨЛІ

ОҚУШЫЛАРДЫҢ НЕГІЗГІ ҚҰЗЫРЕТТІЛІКТЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ МҰҒАЛІМНІҢ РӨЛІ

Әбдірешов Серік Наурызбайұлы

ҚР ҒЖБМ ҒК Генетика және физиология институты лимфа жүйесі физиологиясы лабораториясының ЖҒҚ, б.ғ.к., қауым. профессор, Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ биофизика, биомедицина және нейроғылымдар кафедрасының доценті,

Қазақстан, Алматы

Наурызбай Айтолқын Бейбітқызы

Абай атындағы ҚазҰПУ магистранты,

Қазақстан, Алматы

Наурызбай Қарлығаш Жеңісқызы

«26 орта мектебі» мемлекеттік комуналды мекемесінің мұғалімі,

Қазақстан, Алматы

Ямирбаева Айнур Ержановна

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ магистранты,

Қазақстан, Алматы

Хамит Гульдана Ипмағамбетқызы

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ магистранты,

Қазақстан, Алматы

РОЛЬ ПЕДАГОГА В ФОРМИРОВАНИИ КЛЮЧЕВЫХ КОМПЕТЕНЦИЙ ШКОЛЬНИКОВ

Абдрешов Серик Наурызбаевич

ВНС лабораторией физиологии лимфатической системы, Института генетики и физиологии КН МНВО РК, к.б.н., асс. профессор, доцент кафедры биофизики, биомедицины и нейронауки КазНУ им. Аль-Фараби,

Республика Казахстан, г. Алматы

Наурызбай Айтолкын Бейбіткызы

магистрант Казахский национальный педагогической университет им. Абая, Республика Казахстан, г. Алматы

Наурызбай Карлыгаш Женискызы

учитель государственного коммунального учреждения «Средняя школа 26», Республика Казахстан, г. Алматы

Ямирбаева Айнур Ержановна

магистрант, Казахский национальный университет им. Аль-Фараби, Республика Казахстан, г. Алматы

Хамит Гульдана Ипмағамбетқызы

магистрант, Казахский национальный университет им. Аль-Фараби, Республика Казахстан, г. Алматы

Тaқыpыбының өзектiлiгi. Жалпы оқу процесінде «оқыту мен оқытудағы жаңа тәсілдерді» қолдана отырып, бүгінгі таңда мектеп табалдырығынан бастап, жоғарғы оқу орындағы студенттердің білімін арттыру, болашақтағы жас мамандардың біліктілігін жетілдіруде оқытудың заманауи әдістері мен формаларын қолдану, оларға талдау жасау қазіргі заманның негізгі талабы. Оқытудың заманауи құралдары мен әдістерін қолданатын сабақтар мотивацияны арттырады, оқушылардың пәнге деген қызығушылығын оятады. Қазіргі таңда үшінші буынның білім беру стандарттары мектепте де, орта мектепте, арнайы оқу орнында да педагогикалық процеске қатысушыларға маңызды жаңалықтарды ұсына отырып, қазіргі кездегі педагогикалық практиканың практикалық әдістерін жүзеге асырудың үлкен әлеуетін қамтиды. Әріптестеріне ұсынылған және жаңадан ұсынылған педагогикалық технологиялар, ең алдымен, мұғалімнің кәсіби біліктілігін қалыптастыру тұрғысынан пайдалы: «...мұғалімнің кәсіби өсуінің сатысы, оның педагогикалық шеберлігі болып табылады». Педагогикалық шеберлік мұғалімнің оқу-тәрбие іс-әрекетінің сапалық сипаттамасы ретінде, сондай-ақ ол психологиялық-педагогикалық теорияны практикада қолдану, түрлі әдістерді және сол әдістерді кең ауқымда, түрлі ситуациялық жағдайда кеңінен пайдалан білуі, оның оқу процесі кезінде, сондай-ақ оқу және тәрбие шеберлігінің жоғары деңгейіне жеткенін көрсетеді, әрі оқу-тәрбие процесінің жоғары тиімділігі қамтамасыз етеді [1].

Қоғамның қазіргі даму кезеңінде еліміздің білім беру жүйесі елеулі өзгерістерге ұшырады. Бірақ білім беру жүйесінде қандай реформалар жүргізілсе де, түптеп келгенде, ол белгілі бір орындаушы – мектеп мұғалімімен ғана шектеледі. Түрлі жаңалықтарды тәжірибеге енгізуде басты тұлға болып табылатын мұғалім. Ұстаз өзіне жүктелген міндеттерді ойдағыдай орындау үшін оның кәсіби құзыреттілігі мен кәсіби шеберлігі қажетті деңгейде болуы керек. Заман ағымына байланысты, бүгінгі таңда оқу үдерістерінде заманауи ақпараттық технологияларды қолдану оқу материалының сапасын арттыруға және білім берудің тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді. Қазіргі қоғамда мұғалімге тек білім беруді ғана емес, оқушылардың жеке маңызды қасиеттерін дамыту, әрі оларды заман талабына сай тәрбиелеу және болашақ маман етіп даярлау міндеті алдыға қойылуда. Білім мақсат ретінде емес, жеке тұлғаны дамытудың тәсілі, құралы ретінде әрекет етеді.

Қазіргі уақытта адамзат өркениетін сақтау табиғи орта мен адам арасында үйлесімділік орнаған жағдайда ғана мүмкін болатындығын бәріміз білеміз. Осыған байланысты жұмыстың негізгі мақсаты – мектептегі оқушылардың құзыреттілгін тиімді қалыптастуындағы педагогикалық көрсеткіштерді жеткілікті түрде теориялық негіздеу. Жалпы құзыреттілік – мектеп оқушының белгілі бір әлеуметтік және маңызды саладағы іс-әрекет тәжірибесіне байланысты тұлғалық қасиеттерінің жиынтығы. Төменгі және жоғарғы сыныптағы оқушылардың негізгі құзыреттіліктеріне өз қызметін ұйымдастыра білу, интеллектуалдық, яғни тиімді ойлау және ақпаратпен жұмыс істеу қабілеті, коммуникативті және т.б. құнды дағдыларды қалыптастыру.

Білім берудің инновациялық технологияларының негізгі мақсаты адамды үнемі өзгеріп тұратын әлемде өмірге дайындау болып табылады [2]. Мұндай оқытудың мәні бүкіл оқу процесін адамның әлеуетті мүмкіндіктеріне және оларды жүзеге асыруға бағыттау болып табылады. Білім берудегі инновациялар, ең алдымен, өз мүмкіндіктерін қолданудың кез-келген саласында сәттілікке бағытталған жеке тұлғаны құруға бағытталуы керек. Инновациялық әдістер-білім алушылардың шығармашылық әлеуеті мен дербестігін өзектендіруді көздейтін шығармашылық қабілеттер мен дербестікті дамытуға бағытталған ғылым мен ақпараттық технологиялардың қазіргі заманғы жетістіктерін пайдалануға негізделген әдістер (проблемалық оқыту әдістері, электрондық әдістемелік құралдар, электрондық оқыту бағдарламалары, викториналар) [3, 4]. Компьютер танымдық ақпаратты ұсыну мүмкіндіктерін едәуір кеңейтеді, оқушының білім алуға деген ынтасын арттыруға мүмкіндік береді [5]. Мультимедиялық технологияны қолдану (түстер, графика, дыбыс, заманауи бейне жабдықтары) әртүрлі жағдайлар мен ортаны модельдеуге мүмкіндік береді. Мультимедиялық бағдарламаларға енгізілген ойын компоненттері оқушылардың танымдық белсенділігін арттырады және материалды игеруді күшейтеді [6, 7].

Заман талабына сай білім берудің инновациялық технологияларының негізгі мақсаты адамды үнемі өзгеріп тұратын әлемде өмірге дайындау болып табылады. Мұндай оқытудың мәні бүкіл оқу процесін адамның әлеуетті мүмкіндіктеріне және оларды жүзеге асыруға бағыттау болып табылады. Білім берудегі инновациялар, ең алдымен, өз мүмкіндіктерін қолданудың кез-келген саласында сәттілікке бағытталған жеке тұлғаны құруға бағытталуы керек. Инновациялық әдістер-білім алушылардың шығармашылық әлеуеті мен дербестігін өзектендіруді көздейтін шығармашылық қабілеттер мен дербестікті дамытуға бағытталған ғылым мен ақпараттық технологиялардың қазіргі заманғы жетістіктерін пайдалануға негізделген әдістер (проблемалық оқыту әдістері, электрондық әдістемелік құралдар, электрондық оқыту бағдарламалары, викториналар) [8]. Компьютер танымдық ақпаратты ұсыну мүмкіндіктерін едәуір кеңейтеді, оқушының білім алуға деген ынтасын арттыруға мүмкіндік береді. Мультимедиялық технологияны қолдану (түстер, графика, дыбыс, заманауи бейне жабдықтары) әртүрлі жағдайлар мен ортаны модельдеуге мүмкіндік береді. Мультимедиялық бағдарламаларға енгізілген ойын компоненттері оқушылардың танымдық белсенділігін арттырады және материалды игеруді күшейтеді [9, 10].

Оқыту әдістері білім беру мен меңгеру бойынша, сондай-ақ практикалық қызметте қажетті қабілеттер мен кәсіби қасиеттерді дамыту бойынша білім алушы мен білім алушының бірлескен жұмысының тәсілдері мен тәсілдері. Оқытудың белсенді әдістері оқу процесін жандандыруға, оқушыны оған шығармашылық қатысуға итермелейтін әдістер. Оқытудың белсенді әдістерінің міндеті-оқушының жеке ерекшеліктері мен қабілеттерін анықтау негізінде оның жеке басының дамуы мен өзін-өзі дамытуын қамтамасыз ету. Интерактивті сабақтар оқушылардың тек мұғаліммен ғана емес, сонымен бірге бір-бірімен кең қарым-қатынасына және оқу процесінде оқушылардың белсенділігінің үстемдігіне бағытталған. Оқушылармен диалог арқылы ой алмасуға қол жеткізуге болады, бірақ студенттер бірлескен зерттеу барысында оны өзара басқара алады. Жалпы оқушылар мен студенттерді топтық оқыту – бұл оқушылардың танымдық іс-әрекетінің жетекші түрі, жалпы топ болып табылатын оқыту технологиясы, білім алушылар арасында өзіндік жеке тұлғаның қалыптасуына әсер ететіндігі нақтылануда.

Жалпы оқытудың мотивациясын арттыру мәселесі мұғалімнен оны шешудің жаңа тәсілін, атап айтқанда, оқытудың жетілдірілген ұйымдастырушылық формалары мен әдістерін әзірлеуді талап етеді. Оқушылардың оқу-жаттығуын жандандыру мәселесіне ғалымдардың, педагогтардың, психологтардың, дидактілер мен әдіскерлердің зерттеулері арналған. Жалпы өз тәжірибесіне, қазіргі заманғы арнайы зерттеулер мен тәжірибеге сүйене отырып, оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастыруға, дамытуға және нығайтуға ықпал ететін жағдайларды қалыптастыру. Кез-келген оқытушы, оқу процесі барысында оқушылардың белсенді ақыл-ой белсенділігіне максималды қолдану, оның басты мақсаты болуы қажет. Ойлау барлық танымдық психикалық процестердің ішінде жетекші болып табылады. Яғни, оқу процесінде оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру-бұл, ең алдымен, олардың ойлауын белсендіру, яғни оқу процесінде түрлі амалдар мен әдістерді қолдана отырып, оқытудағы оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру.

Ұстаздың негізгі мақсатының бірі – болашақ маманның, не оқушы немесе студенттің танымдық қызығушылықтарын, жеке тұлғаны дамыту, оны қалыптастыру болып табылады. Бұл оқу процесін оқушылар  мен студенттердің оңтайлы даму деңгейінде жүргізуден тұрады. Бұл жағдай танымдық қызығушылықты нығайтуды және тереңдетуді қамтамасыз етеді, өйткені оқыту таным қызметін, оның тәсілдерін, дағдыларын жүйелі және оңтайлы түрде жетілдіреді.

Қазіргі жағдайда оқытудың тиімділігі пән бойынша білім, дағды алуға ғана емес, сонымен қатар қазіргі қоғамда бейімделу үшін қажетті құзіреттіліктерді (операциялық, танымдық, коммуникативті және өзін-өзі тәрбиелеу) қалыптастыруға көмектесетін технологияларға көшумен байланысты. Кез-келген оқу пәнін оқу кезінде ерекше маңызды тақырыптар бар, оларды білместен оқу процесінде неғұрлым күрделі материалды игеру мүмкін емес немесе мамандық бойынша жұмыста қажет болады.

Сабақтың тақырыбына байланысты оқытудың әртүрлі интерактивті әдістерін қолдану, ол негізінен белгілі бір оқу процестері туралы ақпаратты қамтитын бағдарламалық-әдістемелік кешен болып табылады, бұл оқушылырдың материалды өз бетінше игеруге мүмкіндік береді. Алынған мәліметтер осы бөлімнің теориялық материалын, тақырыптың өзектілігін, сабақтың мақсатын, оқушының не білуі керек, істей алуы керек, өзін-өзі дайындауға арналған сұрақтарды, сондай-ақ тәжірибелік сабақтарда және практикалық жұмыстар барысында көрекі құрал ретінде кеңінен пайдалануға мүмкіндік береді. Оқу процесінде алынған мәліметтерді пайдалану өз кезегінде мектеп оқушыларының білім алудағы, оның өзін-өзі дамытудың жетекші тенденциясы айқын көрінеді. Бұл жағдайда білім алушылардың әлеуметтік және интеллектуалдық дамуының құралы болып табылады, ал бұл өз кезегінде оқушылардың өзін-өзі білімін жетілдіруге қамтамасыз етеді, яғни құзыреттілік тәсілді жүзеге асырумен қатар, оқушының кез-келген мәселеге басқаша қарауы, ғылыми тұрғыдан жағдайларды шешудің стандартты емес жолдарын іздеуді үйренеді.

Қoрытынды. Жалпы оқыту барысында оқушылар арасында диспут технологиясын пайдалану, оқыту бұл жағдайда жұмыстың ең тиімді түрі болып табылады, өйткені ол білім алушыларға қажетті білім жүгін пайдалана отырып алынған мәліметтерді тереңірек түсінуге көмектеседі. Педагогтің не оқытушының басты міндеті-білім алушыға субъективтілікті табуға көмектесу. Мұндай тәжірибе арқылы оқытушының заманауи білім беру технологияларын қолдана отырып, білім беру процесін жобалау мүмкіндігі студенттердің білім беру қызметінің мазмұны мен құрылымын анықтау кезінде олардың мүмкіндіктерін, қызығушылықтары мен қажеттіліктерін ескеруге мүмкіндік береді, бұл педагогикалық қызметтің тиімділігіне кепілдік береді және мұғалімге оны жеке және кәсіби қалауына, қызығушылығына, әлеуетіне сәйкес үнемі жетілдіруге мүмкіндік береді.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Базилевич С.В., Брылова Т.Б., Глухих В.Р., Левкин Г.Г. Использование инновационных и интерактивных методов обучения при проведении лекционных и семинарских занятий // Наука Красногорья. – 2012. – № 4. – С. 103–113.
2. Байжанова Н.С., Рослякова Е.М., Хасенова К. Активизация познавательной деятельности студентов при изучении дисциплины «Физиология-2» // Международный журнал экспериментального образования. – 2015. – № 4, часть 2., - С.29-32.
3. Джуринский А.Н. Развитие образования в современном мире: Учебное пособие. – М.: Дрофа, 2008.
4. Осмоловская И.М. Инновации и педагогическая практика // Народное образование. – 2010. – № 6. – С. 182–188.
5. Симоненко Н.Н. Управление образовательными услугами с применением инновационных методов обучения // Вестник Тихоокеанского государственного университета. – 2012. – № 2. – С. 201–206.
6. Рослякова Е.М., Бисерова А.Г., Байжанова Н.С. Интеграция в модульном преподавании // Международный журнал экспериментального образования. – 2015. – № 3, часть 3. – С.65-67.
7. Скрипко Л.Е. Внедрение инновационных методов обучения: перспективные возможности или непреодолимые проблемы? // Менеджмент качества. – 2012. – № 1. – С. 76–84.
8. Симоненко Н.Н. Управление образовательными услугами с применением инновационных методов обучения // Вестник Тихоокеанского государственного университета. – 2012. – № 2. – С. 201–206.
9. Морозов А.В., Сундутова А.А. Профессиональный рост педагога как способ повышения эффективности образовательного процесса // Сборник научных трудов. Материалы XV Международной научно-практической конференции «Современный учитель: личность и профессиональная деятельность» - М.: Издательство «Перо», - 2015. - С. 33-36.
10. Хачатрян Э.В. Реализация педагогами образовательных технологий в контексте требований ФГОС основного общего образования // Сборник материалов III Ежегодной международной научно-практической конференции, посвященной Дню Учителя «Современная система образования: опыт прошлого - взгляд в будущее», - Новосибирск: Издательство ЦРНС,  - 2014, - С. 47-53.